Wada zgryzu u dziecka a odpowiednio dobrany aparat ortodontyczny

O tym, że należy dbać o zęby swojego dziecka już od pierwszego ząbka, nie trzeba nikogo przekonywać, ale należy zwracać również uwagę na szeroko rozumianą higienę jamy ustnej. Codzienne szczotkowanie rano i wieczorem, minimum 2–3 minuty, najlepiej najpierw samodzielnie szczoteczką manualną, a potem poprawka szczoteczką elektryczną przez jednego z rodziców – to zupełna podstawa. Należy od początku uczyć dzieci, aby nie wkładały niczego do buzi, szczególnie brudnych przedmiotów lub palców. Obgryzanie paznokci za młodu, trzymanie palców w buzi, czy ssanie kciuka może odbić się w wieku szkolnym krzywym zgryzem. Nie wspominając oczywiście o tej niezliczonej ilości bakterii trafiającej do przewodu pokarmowego malucha po każdorazowym oblizywaniu brudnych rączek, lub aftach wewnątrz jamy ustnej, bardzo bolesnych i utrudniających jedzenie, szczególnie surowych warzyw i owoców przez pociechę.
Wiele zależy również od prawidłowego ustawienia zębów w jamie ustnej. To geny – albo rodzimy się, nie mając tego problemu, albo nic nie poradzimy i aparat ortodontyczny będzie prędzej czy później potrzebny. Niektóre dzieci mają zbyt małą szczękę na bezpieczne pomieszczenie wszystkich, szczególnie rosnących, większych od mleczaków, stałych zębów, i wówczas efekt jest taki, że zęby bardzo się krzywią w istniejącym ścisku, zachodzą jeden na drugi, mają za mało miejsca na prawidłowy wzrost. Istnieje również wręcz odwrotna sytuacja, w której to dziecko ma dużą, potężną szczękę, a ząbki na domiar złego bardzo drobne, malutkie. Wówczas obserwujemy sytuację, kiedy między zębami robią się duże przerwy, rząd górnych zębów nie zazębia się z dołem. Zatem niewłaściwy zgryz wpływa nie tylko na estetykę uśmiechu, ale może również odpowiadać za zmianę rysów twarzy (asymetria, cofnięcie lub wysunięcie bródki), ale również wywoływać dyskomfort i przyczyniać się w przyszłości do schorzeń zębów. Niewłaściwie ustawione zęby trudniej jest również dokładnie czyścić.
 

Co to jest i jakie są rodzaje wad zgryzu?

Wada zgryzu to nic innego jak zaburzenie w budowie i czynnościach narządów jamy ustnej. Do tego wady zgryzu mogą, lecz nie muszą, zaburzać czynności jamy ustnej, np.: prawidłowe oddychanie, kąsanie kawałków pokarmowych, żucie, połykanie, a nawet prawidłową mowę. Badanie zgryzu należy przeprowadzić najlepiej między 3. a 6. rokiem życia, kiedy dziecko ma już wszystkie zęby mleczne. Następnie między 7. a 9. rokiem życia, gdyż jest to moment wymiany zębów mlecznych na stałe, a następnie między 10. a 12. rokiem życia – to drugi etap wymiany zębów mlecznych na stałe. Kiedy zauważymy u naszej pociechy jakąkolwiek wadę zgryzu, najlepiej jest czym prędzej zgłosić się do lekarza ortodonty. Wszelakie wady zgryzu mogą wpływać na ogólny stan zdrowia zębów, przyzębia i stawów skroniowo-żuchwowych. Mogą w skrajnym przypadku powodować problemy natury psychicznej, emocjonalnej dziecka związane z zaburzonym wyglądem twarzy. Wada zgryzu najczęściej występująca to taka, kiedy istnieją zaburzenia w położeniu dolnego łuku zębowego w stosunku do górnego.

Rodzaje wad zgryzu:

• Tyłozgryz – podczas zwarcia zębów dolny łuk zębowy jest cofnięty w stosunku do górnego, zęby przednie nie stykają się. W tym ułożeniu zęby sieczne dolne są oddalone w kierunku poziomym od powierzchni podniebiennych siekaczy górnych. W rysach twarzy widoczne jest cofnięcie wargi dolnej oraz pogłębienie bruzdy wargowo-bródkowej. W nasilonej postaci tej wady zgryzu ze względu na brak kontaktu górnych i dolnych zębów przednich siekacze górne mogą być wychylone w stronę wargi lub przechylone w stronę podniebienia.
• Przodozgryz – podczas zwarcia dolny łuk zębowy jest wysunięty w stosunku do górnego, zęby przednie, dolne zachodzą na zęby górne. W rysach twarzy widoczne jest wysunięcie wargi dolnej oraz wygładzenie bruzdy wargowo-bródkowej. 
• Zgryz otwarty – czyli brak kontaktu zębów na przednim lub tylnym odcinku zwartych łuków zębowych. Widoczne jest nieproporcjonalne wydłużenie dolnej części twarzy, między zębami nie ma kontaktu.
• Zgryz głęboki – to głębokie zachodzenie siekaczy górnych na dolne. Skrócenie dolnej części twarzy.
• Zgryz krzyżowy – zaburzenie wzrostu łuków zębowych w stosunku do linii pośrodkowej ciała. Linia miedzy dolnymi, środkowymi siekaczami jest przemieszczona w prawo lub lewo.

Co jeszcze może powodować wada zgryzu?

• ssanie kciuka,
• brak harmonijności w wymianie zębów mlecznych na stałe,
• przetrwały mleczny ząb uniemożliwia wyrżnięcie się stałego zęba,
• tak zwany nadliczbowy ząb.

Uwaga! Badania mówią, że wady zgryzu występują u 43%–80% badanych w przedziale wiekowym 7–18 lat!
W zależności od tego, w jakim czasie rozwojowym działają różnego rodzaju czynniki patogenne, można wyróżnić:

• Wady wrodzone – powstają w życiu płodowym. Tu niekorzystny wpływ mają czynniki dziedziczne działające przez organizm matki, zwłaszcza w okresie dwóch pierwszych miesięcy życia płodowego, są to niektóre witaminy i leki.
• Wady nabyte – rozwijają się po porodzie. Tu działają różnego rodzaju czynniki zewnętrzne, szczególnie we wczesnym dzieciństwie, np. nieprawidłowe układanie niemowlęcia do snu i karmienia, nadmiernie przedłużające się ssanie smoczka, ssanie i obgryzanie paznokci, nieprawidłowy układ języka podczas połykania i wymowy, ssanie warg i policzków, gryzienie różnych przedmiotów, oddychanie na stałe z otwartymi ustami i zgrzytanie zębami.

Do leczenia wad zgryzu niezbędny jest aparat ortodontyczny! Młody pacjent ma do wyboru w zależności od wieku i rodzaju wady aparat zdejmowany, który nakłada się i zdejmuje w zależności od potrzeb i czasu noszenia go w ciągu doby, i aparat stały, który jest przyklejony do zębów na cały okres noszenia. Działanie i konstrukcja aparatów opiera się na prawach mechaniki. Zasadniczą rolę odgrywa sposób mocowania aparatu, zawsze tak, aby był możliwy ruch odpowiednich zębów bądź łuków zębowych w zamierzonym kierunku.

Aparat zdejmowany (ruchomy)

Bardzo często wykorzystywany do leczenia wad w okresie wczesnego dzieciństwa, może wpłynąć zatem na kształtowanie się twarzy. Jest niezbędny do utrwalania uzyskanych zmian w położeniu zębów. Jest znacznie częściej wybierany u pacjentów do 13. roku życia. Tu bardzo liczy się systematyka w noszeniu. Takie aparaty powinny być noszone codziennie na całą noc i kilka godzin w ciągu dnia. Aparat ortodontyczny ruchomy składa się z płytki akrylowej oraz elementów drucianych ściśle dopasowanych do kształtu zębów małego pacjenta. Jego dużą zaletą jest fakt, że zawsze można go wyjąć, dlatego jest też dużo łatwiejszy do utrzymania w czystości i higienie. Za każdym razem ortodonta na wizycie dopasowuje i koryguje ustawienie aparatu, aby leczenie prowadziło do jak najlepszych rezultatów. 

Aparat na stałe

Są wskazane nawet dla małych dzieci (jednak tego typu aparaty ortodonci wolą zakładać na zęby stałe, a nie mleczaki), kiedy wyjściowa sytuacja wewnątrz jamy ustnej jest bardzo zła. To wstępne uporządkowanie zębów. Tego typu aparaty zbudowane są z zameczków i zakładanych na zęby trzonowe pierścieni, które są przymocowane do szkliwa specjalnym klejem, zawierającym fluor, aby przeciwdziałać próchnicy. Między zamkami a pierścieniami przebiega specjalny drut – łuk, który wywiera na zęby nacisk o dokładnie dobranej sile indywidualnie do pacjenta. Tego typu aparat jest doskonale, idealnie dopasowany do konkretnego kształtu szczęki i zębów małego pacjenta. Na pierwszej wizycie robi się całe planowanie terapii, zdejmuje się również wycisk z masy plastycznej i przeprowadza się badanie – pantomogram. Następnie powstaje model gipsowy – to wszystko pomaga lekarzowi wdrożyć odpowiednie leczenie. 

Końcowy efekt i uwolnienie się od aparatu

Po zdjęciu aparatu zęby mają czasami tendencję do przesuwania się na swoje stare miejsca. Dlatego, aby utrzymać ładny efekt łuku w szczęce, trzeba nosić aparat utrwalający (aparat retencyjny, retainer), zapobiegający przemieszczeniu się zębów. Może on być albo ruchomy – zakładany na noc, albo stały – przyklejony do wewnętrznej strony zębów (niewidoczny, bardzo cieniutki).
Na efekt końcowy wszyscy czekają z wytęsknieniem. Rodzice, bo nie mają zazwyczaj już siły pilnować swojej pociechy w systematycznym noszeniu i dbaniu o higienę aparatu, i sam zainteresowany.
Efekt końcowy, czyli proste i piękne zęby, zawsze cieszy. Należy pamiętać przy tej okazji, że systematyczne noszenie aparatu, np. przez dwa lata, to naprawdę duże wyzwanie dla malucha. Malec wykazuje się nie lada hartem ducha, wytrzymując te codzienne niedogodności. Należy zawsze doceniać dziecko, które dzielnie nosi aparat ortodontyczny.