Brak wyników

Zdrowie i rozwój

1 czerwca 2020

NR 13 (Czerwiec 2020)

Rola witamin i minerałów w prawidłowym rozwoju dziecka

0 945

Czas dzieciństwa to nie tylko czas przyjemnej zabawy i poznawania świata, ale również intensywnego wzrastania i rozwijania organizmu. Dieta dziecka powinna dostarczać mu przede wszystkim dużo energii, odpowiedniej ilości witamin i składników mineralnych, a także substancji aktywnych, np. kwasów omega-3, które wspierają rozwój układu nerwowego i odpornościowego.

Witamina D

Już od pierwszych dni na świecie dzieciom należy podawać witaminę D. Niemowlęta urodzone o czasie, niezależnie od sposobu karmienia, wymagają suplementacji w dawce 400 IU/dobę w pierwszych dobach życia i 400–600 IU/dobę między 6. a 12. miesiącem życia. Małym dzieciom kropelki podajemy doustnie. Nie powinno praktykować się dodawania witaminy D do mleka, gdyż trudno monitorować faktyczne jej pobranie przez niemowlę. Starsze dzieci (1–18 lat) powinny suplementować witaminę w dawce 600–1000 IU/dzień w zależności od masy ciała od września do kwietnia, kiedy ekspozycja na słońce jest zdecydowanie mniejsza. Jeśli dziecko nie ma możliwości przebywania na słońcu w okresie wiosenno-zimowym, zaleca się również suplementację w tym okresie. Warto regularnie monitorować poziom witaminy D w surowicy krwi. Prawidłowy poziom witaminy D we krwi mieści się w przedziale 30–50 ng/ml.
Dlaczego ta witamina jest taka istotna? Przede wszystkim pełni kluczową funkcję w gospodarce wapniowo-fosforanowej, a co za tym idzie, odgrywa niebagatelną rolę w rozwoju kości u dziecka. Oprócz tego witamina D może chronić przed rozwojem chorób nowotworowych i autoimmunologicznych. Jej niedobór jest uznawany za jeden z czynników choroby Alzheimera, choroby Parkinsona czy depresji. Jak widać, jej działanie jest wszechstronne i wciąż poznajemy coraz nowsze mechanizmy i zależności jej działania.
Warto jednak pamiętać, że co za dużo, to zdecydowanie niezdrowo. Witamina D jako witamina rozpuszczalna w tłuszczach kumuluje się w organizmie, nie jest ona wydalana wraz z moczem, więc, niestety, można ją przedawkować. Nadmiar witaminy D może się objawiać nudnościami, bólami brzucha, osłabieniem, brakiem apetytu, a w skrajnych przypadkach zaburzeniami pracy serca, nerek i układu nerwowego.

Pamiętaj

Witamina D może być syntetyzowana w skórze po kontakcie z promieniami słonecznymi. Warunki do tego występują jednak tylko w okresie od maja do września przy ekspozycji skóry twarzy, przedramion i podudzi. 


Wśród źródeł pokarmowych prym wiodą tłuste ryby morskie (np. łosoś, śledź, makrela), jaja i grzyby shiitake. Jednakże prawidłowo zbilansowana dieta dostarcza raptem 10–20% dziennego zapotrzebowania, co jest zdecydowanie niewystarczające.

Witamina K

Przychodząc na świat, dziecko ma zbyt niski poziom witaminy K (nie przechodzi ona przez łożysko) i zbyt mało rozwiniętą mikrobiotę jelitową, by syntetyzować odpowiednią ilość tej witaminy. Dlatego, zgodnie z aktualnymi zaleceniami, każdy noworodek w Polsce powinien otrzymać 1 mg witaminy K domięśniowo, w ciągu pierwszych sześciu godzin życia. Następnie nie ma już potrzeby suplementowania tej witaminy. Witamina K dla noworodka jest niezbędna, bo zapobiega chorobie krwotocznej. Ta choroba może objawiać się krwawieniami z przewodu pokarmowego, a nawet prowadzić do wylewu krwi do mózgu dziecka. Witamina K reguluje proces krzepnięcia krwi, działa protekcyjnie na naczynia krwionośne i bierze udział w mineralizacji kości.

Cholina

Cholina jest klasyfikowana jako witamina z grupy B (nazywana jest witaminą B4), chociaż niektórzy twierdzą, że nie powinna być traktowana jako witamina ze względu na jej duże ilości w organizmie, m.in. kumulację w fosfolipidach. Cholina uczestniczy w tworzeniu i utrzymywaniu prawidłowej struktury komórek, ma wpływ na funkcjonowanie układu oddechowego, mięśniowego, serca i przede wszystkim mózgu. Z niej powstaje acetylocholina, czyli substancja uczestnicząca w przekazywaniu sygnałów w środku komórek i pomiędzy nimi. Cholina występuje powszechnie w żółtkach jaja, podrobach (wątróbka, serce, nerki), kiełkach pszenicy, drożdżach, nasionach roślin strączkowych, orzechach i rybach. Warto dietę dziecka wzbogacić w wyżej wymienione produkty, aby wesprzeć rozwój układu nerwowego i mózgu.

Wapń

Tak jak witamina D, tak również wapń jest niezbędny do prawidłowego rozwoju kośćca i zębów u dziecka. Wapń bierze również udział w przewodnictwie nerwowym, kurczliwości mięśni, regulacji hormonów i krzepnięciu krwi. Jest niezbędny do prawidłowej pracy układu nerwowego i serca. Najbogatszymi jego źródłami w diecie są, oczywiście, mleko i jego przetwory (a szczególnie sery żółte, sery twarde) oraz konserwy rybne (sardynki, szprotki). W przypadku diety bezmlecznej można wzbogacić jadłospis o roślinne napoje fortyfikowane, migdały, tofu, jarmuż i suche nasiona fasoli. Innym dobrym źródłem są wody wysokozmineralizowane, np. wapniowo-magnezowe, ale te akurat nie są zalecane w diecie dziecka ze względu na zbyt duże obciążenie dla nerek. Zapotrzebowanie na wapń u dzieci wynosi 300 mg/dobę i jest o ok. 300 mg wyższe niż dla osoby dorosłej. Wynika to z ciągłej mineralizacji tkanki kostnej i zębów. Dlatego w diecie dziecka zaleca się 3–4 porcje produktów mlecznych dziennie. Może to być szklanka mleka do śniadania, jogurt pitny na II śniadanie, porcja parmezanu do obiadu i twaróg lub serek wiejski na kolację. Rezygnacja z produktów mlecznych znacznie utrudnia podaż wapnia z dietą i obniża jego przyswajalność, więc tego rodzaju zmiany w diecie powinny być stosowane pod okiem wykwalifikowanego dietetyka. Niedobór wapnia może doprowadzić do krzywicy u dzieci (u dorosłych do osteomalacji i osteoporozy), tężyczki, zaburzeń neurologicznych oraz wystąpienia nadciśnienia tętniczego.

Magnez

Zapotrzebowanie na magnez waha się w granicach od 130 mg (dzieci w wieku 4–9 lat) do 410 mg (chłopcy w wieku 13–18 lat). Generalnie wraz ze wzrostem masy ciała rekomendowane dawki zwiększają się. Magnez aktywuje ponad 300 enzymów, co oznacza, że jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Bierze udział w syntezie białek, przewodnictwie nerwowym, kurczliwości mięśni i procesach termoregulacji. Odgrywa również niebagatelną rolę w mineralizacji kości oraz w regulowaniu ciśnienia krwi. Aby zapewnić dziecku prawidłowy rozwój organizmu, w tym przyrastanie masy ciała i tkanki mięśniowej, niezbędne jest włączenie odpowiedniej ilości magnezu do diety. Do najbogatszych źródeł należą: przetwory zbożowe (pieczywo, makarony, kasze), nasiona roślin strączkowych, orzechy, kakao, gorzka czekolada, ryby, sery podpuszczkowe, ziemniaki, banany i niektóre warzywa (np. grzyby, burak, szpinak, karczochy). Tak jak w przypadku wapnia, magnez można dostarczyć również wraz z wodą pitną. Niedobór magnezu może prowadzić do apatii i osłabienia, senności oraz nudności. Niskie stężenie magnezu we krwi zwiększa ryzyko oporności na insulinę i rozwoju cukrzycy typu 2 oraz może powodować problemy z układem sercowo-naczyniowym i, oczywiście, z tkanką kostną.

Żelazo

W organizmie żelazo występuje w różnych nośnikach: hemoglobina (barwnik krwi), mioglobina (barwnik mięśni), enzymach oraz w formie zapasowej (ferrytyna). Rola żelaza jest związana głównie z procesami oddychania tlenowego, a więc procesami pozyskiwania energii. Stąd jego niedobory będą początkowo objawiać się zwiększoną męczliwością, osłabieniem, a finalnie mogą doprowadzić do niedokrwistości.
Objawami niedokrwistości są bladość skóry, łamliwość włosów i paznokci, osłabiona odporność i spadek koncentracji. Z kolei zbyt duża podaż żelaza (wynikająca np. z nieuzasadnionego przyjmowania suplementów diety) może zwiększyć ryzyko chorób nowotworowych, chorób sercowo-naczyniowych (np. zawału serca) czy chorób układu nerwowego. Dlatego, aby zaspokoić zapotrzebowanie na ten pierwiastek, należy przede wszystkim wzbogacić dietę o jego naturalne źródła: podroby (wątróbka i nerki), natkę pietruszki, nasiona roślin strączkowych, a także mięso, jaja oraz pełnoziarniste produkty zbożowe. Wybierając chleb, warto zdecydować się na ten na zakwasie, ponieważ zawiera on mniej kwasu fitynowego, który zmniejsza wchłanianie żelaza. Zapotrzebowanie na żelazo u dzieci w wieku od 4 do 12 lat jest takie samo i wynosi 
10 mg/dobę. Zwiększa się u chłopców w wieku 13–18 lat, do 12 mg/dobę, oraz znacznie, bo aż do 15 mg/dobę, u dziewczynek miesiączkujących. Warto szczególnie zadbać o podaż żelaza w pierwszych latach miesiączkowania, gdyż z reguły miesiączki są obfite, co wiąże się ze znaczną utratą żelaza. Również dzieci uprawiające sport mają wyższe zapotrzebowanie na żelazo ze względu na intensywną pracę mięśni w trakcie treningów. Dieta małego sportowca powinna być prowadzona pod okiem dietetyka.
Jak widać, odpowiednie żywienie jest podstawą zdrowia dziecka, a niedoborowa dieta może doprowadzić do szeregu zdrowotnych komplikacji i utrudnić prawidłowy rozwój młodego organizmu. Aby w pełni pokryć zapotrzebowanie na składniki odżywcze, mineralne i witaminy, warto posiłkować się piramidą zdrowego żywienia. Warzywa i owoce powinni być dodawane do każdego posiłku, najlepiej świeże lub mrożone. Podstawę diety powinny stanowić też pełnoziarniste produkty zbożowe oraz nabiał, o czym wspominałam wcześniej. Im mniej przetworzona dieta, im więcej produktów naturalnych znajduje się w jadłospisie dziecka, tym niższe ryzyko niedoborów żywieniowych. Z kolei dieta oparta na sokach, słodyczach czy słonych przekąskach jest zdecydowanie uboższa w drogocenne składniki.

Przypisy