0
2338
Dzieci w wieku przedszkolnym oraz młodsze, te które potrafią już samodzielnie się poruszać, dosyć często ulegają drobnym urazom mechanicznym. Związane jest to z ogromną ciekawością otaczającego świata i pragnieniem poznania go z bliska, jak również z beztroską, którą odznacza się dziecięce postrzeganie świata. Niestety należy pamiętać, że nasze pociechy nie potrafią jeszcze w tym okresie w pełni oceniać zagrożeń pojawiających się na ich codziennej drodze, a co za tym idzie, nie skupiają się na konsekwencjach zabaw.
Uraz definiowany jest jako uszkodzenie fizyczne tkanki, narządu bądź części ciała powstające w efekcie narażenia organizmu na działanie czynnika, który przekracza fizjologiczne zdolności tolerancji. Ze względu na rodzaj działającego czynnika urazy możemy podzielić na:
- mechaniczne,
- termiczne,
- elektryczne,
- chemiczne,
- radiacyjne[1].
Najczęściej występującymi urazami wśród dzieci są urazy mechaniczne. Trudno jednoznacznie określić dane epidemiologiczne w tym przypadku, gdyż niejednokrotnie rodzice bądź opiekunowie prawni nie zgłaszają drobnych urazów i pomagają dziecku samodzielnie, bez konsultacji z lekarzem.
Urazy tępe to te, które najczęściej obserwujemy wśród najmłodszych. Należą do nich popularne stłuczenia, guzy, przygniecenia, naciągnięcia czy skręcenia. Są one wynikiem pewnej asymetrii pojawiającej się pomiędzy zwiększającą się aktywnością dziecka a niedostatecznym jeszcze rozwojem koordynacji nerwowo-mięśniowej, występującej u szybko rozwijającego się małego organizmu. Najpopularniejsze urazy wśród dzieci to stłuczenia stanowiące uszkodzenie tkanki podskórnej i mięśniowej bez przerwania ciągłości skóry (stłuczeniu ulega również okostna i struktury okołostawowe).
W przypadku gdy dojdzie do urazu pojawiają się dolegliwości bólowe, które stanowią pierwszą reakcję organizmu na zaistniały czynnik uszkadzający. Kolejnym pojawiającym się efektem uszkodzenia tkanek jest zazwyczaj krwiak, tzw. siniak. Jego powstanie związane jest z uszkodzeniem powierzchniowych naczyń krwionośnych i wydostaniem się krwi w przestrzeń bezpośrednio pod skórą. Najczęściej towarzyszy mu obrzęk (związany z wynaczynieniem i zbieraniem się krwi z uszkodzonego naczynia) oraz ból i podświadoma chęć ochrony miejsca uszkodzonego.
Gojenie stłuczeń trwa od 5–10 dni. Początkowo fioletowy siniak zmienia swój kolor na zielony, a następnie żółty, aby w kolejnym etapie zupełnie zniknąć. Możemy wspomóc gojenie i przyspieszyć regenerację tkanek poprzez zastosowanie kilku elementów wspomagających.
Pierwszą reakcją na uszkodzenie może być zimny okład. Natychmiastowe jego zastosowanie na uszkodzony obszar zmniejsza ryzyko powstania krwiaka/siniaka oraz obrzęku. Zimno działa na powierzchniowe naczynia krwionośne, prowadząc do obkurczenia uszkodzonych naczyń. Dzięki temu możemy zmniejszyć ilość wynaczynionej podskórnie krwi, a co za tym idzie, zmniejszyć wielkość siniaka. Dodatkowo zimno ma działanie analgetyczne, dzięki czemu dolegliwości bólowe generowane przez uszkodzoną tkankę będą zdecydowanie mniejsze. Zastosować możemy tutaj zwykłą kostkę lodu, namoczoną w zimnej wodzie chusteczkę lub też specjalnie do tego przeznaczone kompresy. Są one dostępne w aptece, a posiadanie takiego w zamrażalce i możliwość jego wykorzystania może znacząco pomóc małemu pacjentowi tuż po urazie, szczególnie, że istotna jest tutaj jak najszybsza reakcja.
Na rynku dostępne są specjalne produkty farmakologiczne oraz kosmetyczne przeznaczone do stosowania w przypadku uszkodzenia tkanek u dzieci. Opierają one swój skład na kilku związkach powszechnie stosowanych w przypadku leczenia drobnych urazów. My, jako rodzice, często ze swojego własnego doświadczenia, z wymiany informacji pomiędzy znajomymi, rodziną, potrafimy wskazać wiele znanych nam preparatów znajdujących zastosowanie w tego rodzaju przypadkach. Jednak nie wszystkie z nich nadają się do bezpiecznego stosowania u dzieci, szczególnie tych młodszych. Chodzi nie tylko o substancje aktywne, które niejednokrotnie same w sobie są bezpieczne, ale również o konserwanty, wysoko stężony alkohol czy substancje uzupełniające zawarte w preparatach, które nie zawsze działają korzystnie na skórę dzieci. Dlatego zawsze warto poznać całkowity skład specyfików, aby uniknąć ewentualnych niepożądanych skutków ich działania.
Arnika górska
Arnika górska to roślina występująca na terenach górskich (w Polsce Karpaty i Sudety). W chwili obecnej znajduje się ona pod ścisłą ochroną, ale dzięki uprawom może być wykorzystywana w farmakologii. Kwiaty arniki zawierają substancję czynną zwaną helenaliną. Substancja ta działa na poziomie komórkowym, prowadząc do zablokowania białka NF KAPPA B powstającego w czasie urazu. Dzięki takim właściwościom działa ona silnie przeciwzapalnie (blokuje powstawanie mediatorów stanu zapalnego). Dzięki pozostałym substancjom czynnym obecnym w wyciągu z kwiatów arniki (flawonoidy, fitosterole, karotenoidy czy garbniki i kwasy organiczne) preparaty na jej bazie mają właściwości uszczelniające naczynia krwionośne oraz wspomagające krążenie. Najlepszą formą. w jakiej powinno się stosować wyciąg z arniki górskiej, są żele do stosowania miejscowego (należy dokładnie wetrzeć je w miejsce, w którym doszło do stłuczenia, aż do całkowitego wchłonięcia) oraz nalewka wykorzystywana do okładów. Środki ostrożności przy stosowaniu preparatów z arniki są podobne jak dla całej rodziny preparatów z roślin astrowatych. Należy pamiętać o możliwości wystąpienia reakcji uczulającej i fotouczulającej w związku z silnym działaniem biologicznym substancji czynnych. W składzie niektórych kosmetyków znajdują się substancje chemiczne, które pod wpływem promieniowania UV powodują niekorzystne reakcje skórne. Bardzo często, bezpośrednio po ekspozycji słonecznej występuje rumień, pieczenie, a nawet pęcherze. W późniejszym okresie może wystąpić zmiana pigmentacyjna, czyli przebarwienie skóry. Są to typowe reakcje wywołane przez substancje, które należą do grupy fotouczulającej.
Ekstrakt z nagietka lekarskiego
Substancje czynne wykorzystywane w farmakologii i kosmetologii znajdują się w kwiatach tej rośliny (triterpeny, flawonoidy, karotenoidy, poliacetyleny, olejek eteryczny, fenolo-kwasy) [2–3]. Wykorzystywane są one w leczeniu różnorodnych uszkodzeniach skóry (stłuczenia, oparzenia, odmrożenia) oraz w stanach zapalnych błony śluzowej jamy ustnej. Działanie lecznicze oparte jest najprawdopodobniej na działaniu antyoksydacyjnym substancji czynnych [4,5]. Mają one właściwości gojące, a także przyspieszają regenerację naskórka i pobudzają syntezę kolagenu, który ma działanie ściągające, przeciwzapalne, dezynfekujące oraz zapobiega ropieniu. Mamy tutaj również do czynienia z właściwościami antybakteryjnymi w stosunku do niektórych bakterii (paciorkowiec i gronkowiec) [6].
Szczególną uwagę przy stosowaniu preparatu z nagietka powinny zwrócić osoby uczulone na rośliny z rodziny astrowatych. Możliwe jest również wystąpienie reakcji fotouczulających, szczególnie przy intensywnym kontakcie skóry ze światłem słonecznym, co warto podkreślić w związku ze zbliżającym się sezonem wiosenno-letnim.
Nagietek, słonecznik, rumianek i stokrotka to rośliny należące do rodziny Compositae – największej grupie roślin kwitnących (25 000 gatunków), z których aż 200 powoduje alergię, a duża liczba z nich ma działanie fotouczulające. W tej grupie znajdują się także chryzantema, dalia, arnika górska, krwawnik, wrotycz, nawłoć, bylica pospolita, a także warzywa takie jak sałata i cykoria.
Substancjami odpowiedzialnymi za właściwości uczulające roślin z tej rodziny są seskwiterpeny laktonowe występujące w liściach, kwiatach, łodygach, korzeniu i pyłkach.
Nagietka nie powinno się go stosować u kobiet w ciąży i w okresie laktacji [7].
Mentol
Należy do tarpenoidów. Jest to główna substancja aktywna, znajdująca się w roślinach z rodzaju mięty. Ma działanie miejscowo znieczulające, łagodzi podrażnienia i zmniejsza dolegliwości bólowe w mięśniach. Przeciwwskazany u osób z nadwrażliwością na mentol oraz u kobiet w ciąży i w okresie laktacji.
Niesteroidowe leki przeciwzapalne - NLPZ
Grupę leków możemy podzielić na różne rodzaje, w zależności od substancji czynnej zastosowanej w preparacie leczniczym. Do najpopularniejszych należą: pochodne kwasu salicylowego, ketoprofen, naproksen, ibuprofen. Działanie preparatów zawierających NLPZ polega na hamowaniu działania enzymu cykloksygenazy, biorącemu udział w syntezie prostaglandyn (odpowiadają za przenoszenie bodźców bólowych). Dzięki temu po zastosowaniu nie odczuwamy bólu oraz zmniejsza się obrzęk [9–10]. Maści i żele stosowane są na miejsce urazu, aż do całkowitego ich wchłonięcia. Niestety nie wszystkie NLPZ-y nadają się do stosowania u małych dzieci, a duża liczba preparatów z tej grupy posiada istotne ograniczenia dla różnych grup wiekowych. Warto o tym pamiętać, ponieważ część medykamentów z tej grupy jest dostępna bez recepty. Dlatego warto zwrócić baczną uwagę czy wybrany przez nas preparat NLPZ będzie odpowiedni dla naszego maluszka, ponieważ zdecydowana większość z nich nie nadaje się do stosowania na skórę małego dziecka.
Octanowinian glinu
To substancja o działaniu miejscowo ściągającym (prowadzi do koagulacji białek na powierzchni tkanek), przeciwbólowym i przeciwzapalnym. Dodatkowo jej stosowanie umożliwia zmniejszenie obrzęku. Może być stosowany w formie okładu lub jest dostępny w postaci żelu.
Wyciąg z kory
Roślina ta zawiera szereg istotnych związków organicznych: (escyna, flawonoidy, garbniki i terpeny). Mają one zastosowanie, jako preparaty o działaniu przeciwobrzękowym i przeciwzapalnym oraz zatrzymują krwawienie (przyspieszają wchłanianie siniaków). Stosowane są w formie okładów i zawijania oraz maści. Przeciwwskazane w ostrej niewydolności nerek i ciąży [8].
| Preparat | Wiek pacjenta | |||
| od 0–3 lat |
od 3 lat |
od 12 lat |
od 18 lat |
|
| Altacet Żel | x | |||
| Arcalen | x | |||
| Diclofenak żel | x | |||
| Ibalgin sport żel | x | |||
| Ibum żel | x | |||
| Farmina – Maść nagietkowa |
x | x | ||
| Fastum junior | x | |||
| Mobilat żel | x | |||
| Naproxen 1,2 żel | x | |||
| Traumon żel | x | |||
| Traumeel maść | x (po konsultacji z lekarzem) |
|||
| Uzarin żel | x | |||
Podsumowując, możemy powiedzieć, że preparaty możliwe do zastosowania u dzieci, które uległy drobnym urazom, możemy podzielić ze względu na:
- wiek dziecka (można stosować bez granic wiekowych, można stosować powyżej 3. roku życia, można stosować powyżej 12. roku życia),
- formę zastosowania (nalewki do wykonania okładów na skórę;
- maści, żele i kremy do miejscowego stosowania na skórę).
Na rynku dostępne są maści i kremy, które możemy stosować u dzieci powyżej 3. roku życia, jak również i takie, w opisie których brak bezpośredniego przedziału wiekowego do ich stosowania. Jednak decydującą większość stanowią preparaty, których nie powinno się stosować poniżej 12. roku życia, a niektórych z nich nawet poniżej 14. roku życia.
Patrząc na wszystkie preparaty przedstawione w powyższej tabeli można powiedzieć, że w zasadzie nie ma preparatów wskazanych do stosowania u dzieci poniżej 3. roku życia.
Jeśli urazom uległy dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym (do 12. roku życia) również istnieje szereg preparatów, których stosować nie wolno, natomiast wszystkie te preparaty uzyskane na bazie naturalnych składników (arnika górska, nagietek, wyciąg z kory kasztanowca, mentol) nie mają wyraźnych przeciwwskazań do stosowania w tej grupie wiekowej.
Sięgając jednak po preparaty lecznicze, musimy zwracać baczną uwagę na substancje pomocnicze. Do takich należą np.: salicylan metylu, który jest przeciwwskazany u dzieci poniżej 12. roku życia, oraz alkohol etylowy stosowany przy produkcji nalewek, który również jest przeciwwskazany u dzieci. Podobnie z substancjami konserwującymi zawartymi w niektórych preparatach. Nalewka z arniki górskiej ma w swoim składzie etanol i pomimo rozcieńczenia jej w celu wykonania okładu na stłuczenie nie powinna ona być stosowana u osób poniżej 12. roku życia. Z kolei nalewka z nagietka nie powinna być stosowana jako okład u dzieci poniżej 6. roku życia (również ze względu na zawarte w niej substancje pomocnicze).
Część z preparatów dostępnych na rynku nie ma bezpośrednio wyznaczonej granicy wiekowej do ich stosowania. Patrząc jednak na skład chemiczny (niejednokrotnie alkohol w wysokim stężeniu, liczne substancje konserwujące o nieprzebadanych dotychczas wpływie na małe dzieci) należy wykazać się wielką ostrożnością przy wyborze substancji, szczególnie stosowanych u dzieci poniżej 3. roku życia.
Pamiętaj
Stosując preparaty na bazie wyciągu z nagietka i arniki górskiej, należy dodatkowo zachować ostrożność przy wystawianiu części ciała na słońce, gdyż mają one działanie fitotoksyczne i fotouczulające (zwiększają wrażliwość na światło słoneczne, mogą powodować objawy podobne do poparzenia słonecznego).
Substancjami odpowiedzialnymi za właściwości uczulające roślin z tej rodziny są seskwiterpeny laktonowe występujące w liściach, kwiatach, łodygach, korzeniu i pyłkach [11].
Pamiętać również musimy o występowaniu alergii na niektóre substancje. Dlatego też należy użyć niewielkiej ilości preparatu na małym obszarze skóry i obserwować, czy nie występuje reakcja alergiczna na zastosowaną substancję czynną.
Wybierając produkt, który będziemy stosować w przypadku urazu u dziecka poniżej 12. roku życia, powinniśmy kierować się trzema podstawowymi wytycznymi.
- Bezpieczeństwo stosowania – zwracamy uwagę na naturalny skład, substancje pomocnicze użyte w produkcji preparatu oraz substancje czynne i ich udowodnione naukowo działanie. Bardzo ważny jest dokładny opis na ulotce, zawierający pełny skład, zastosowanie oraz przeciwwskazanie i zalecane środki ostrożności oraz przedział wiekowy, w którym możemy stosować dany produkt.
- Skuteczność – zwracamy uwagę na ilość składników aktywnych, ich gramaturę oraz wielokierunkowe działanie (w tym działanie przeciwzapalne, przeciwobrzękowe i przeciwbólowe).
- Wygoda – u dzieci istnieje problem z „unieruchomieniem” w celu wykonania okładu, ważne są zatem również: łatwość aplikacji, jakość zastosowanego produktu pod kątem pozostawionych tłustych plam oraz jakości wchłaniania (preparat powinien szybko się wchłaniać).
W aptekach mamy szerokie spektrum dostępnych preparatów. Wybierając konkretny, pamiętajmy, aby kierować się powyższymi wytycznymi, szczególnie patrząc na dostępność leków stosowanych w tego typu urazach w przedziale wiekowym 3.–12. roku życia).
Od momentu, w którym nasze dziecko przyjmuje postawę spionizowaną, możemy spodziewać się wielokrotnych lekkich urazów powstających w wyniku chęci poznawania i eksploracji otaczającego świata. Jedne dzieci są bardziej nierozważne, inne ostrożniejsze, jednak stłuczenia występować będą u każdego z nich.
Dlatego też sięgając po dostępne w aptekach produkty, uwzględniając wszystkie ich właściwości i w zdecydowanej większości korzyści, jakie mogą nam przynieść, pamiętajmy przede wszystkim o bezpieczeństwie ich zastosowania.
Bibliografia
- Baker S.P., O’Neill B., Ginsburg M.J., Li G., The Injury Fact Book, 2 nd ed., Oxford University Press, New York 1992.
- Król B., Yield and the chemical composition of flowers head of pot marigold (Calendula offi cinalisL. cv. Orange King) depending on nitrogen fertilization, Acta Sci. Pol. Hortorum Cultus, 2011; 10 (2):235-243.
- Mohammad S.M., Kashani H.H., Pot marigold (Calendula offi cinalis) medicinal usage and cultivation, Sci. Res. Ess., 2012; 7 (14): 1468-1472.
- Wada L., Ou B., Antioxidant activity and phenolic content of Oregon cranberries. J. Agric., Food Chem., 2002; 50: 3495-3500.
- Puzanowska-Tarasiewicz, H.,Kuźmicka L., Tarasiewicz M., Antyoksydanty a reaktywne formy tlenu, Bromat. Chem. Toksykol., 2010; 43 (1): 9-14.
- Radosz A, Klasik-Ciszewska S, Duda-Grychtoł K., Kosmetyczne i lecznicze zastosowanie roślin ozdobnych, Med Rodz 2018; 21(1A): 65-71.
- López Tránsito M, Máňez C, Leki z natury, zioła, Jedność, Kielce 2016: 10-11, 74-79, 86-87.
- Marek Ples, Kasztanowiec. Zwyczajny, ale niezwykły. Biologia w Szkole, Forum Media Polska Sp. z o.o., 2017.
- Nurmohamed M.T., van Halm V.O., Dijkmans B.A.C., Cardiovascular risk profile of antirheumatic agents in patients with osteoarthritis and rheumatoid arthritis, Drugs, 2002; 62: 1599–1609 .
- Zenz M., Strumpf M., Strumph-Willweber A., Leczenie bólu, MedPharm Polska, Wrocław 2011.
- Śpiewak R., Fotodermatozy, czyli choroby skóry prowokowane przez światło, „Kosmetyka Profesjonalna” 2009, nr 3.
