Korzystanie z urządzeń ekranowych przez dzieci w czasie pandemii

Sytuacja, w której znalazła się większość rodzin w ostatnim czasie sprawiła, że zamiast codziennej rutyny porannego wychodzenia do przedszkola i spędzania czasu wspólnie z rówieśnikami, maluchy pozostają w domu. Jest to wyzwanie zarówno dla dzieci, które mają dużo energii i potrzeb związanych z poznawaniem świata, jak i dla opiekujących się nimi dorosłych.  Pracujący zdalnie już mieli szansę przekonać się jak trudno godzić obowiązki zawodowe z opieką nad dziećmi w domu. Propozycje wspólnych zabaw zdają egzamin na określony czas, gdyż pozostaje wiele innych zadań do wykonania. To, czego szczególnie potrzebują teraz rodzice to czas. Rodzice mają różne strategie służące zorganizowaniu chwili dla siebie lub czasu przeznaczonego na obowiązki domowe czy zawodowe. W związku z obowiązującą wszystkich kwarantanną różnorodność tych strategii znacznie się zawęziła. Być może częściej niż zwykle rodzice włączają dzieciom bajki, czy umożliwiają granie na urządzeniach ekranowych. Dziecko przed ekranem bywa postrzegane jako ktoś, kto nie wymaga opieki i komu nie trzeba poświęcać uwagi, co pozwala na wykonanie pilnych zadań czy zajęcie się sobą. Warto się przyjrzeć, w jakich sytuacjach rodzice udostępniają dzieciom multimedia i czy jest to strategia, która rzeczywiście odpowiada naszym potrzebom i jednocześnie służy dziecku. 
 

CZAS RODZICA

Każdy potrzebuje zadbać o siebie. Gdy zaspokajamy swoje potrzeby, mamy szansę odzyskać wewnętrzną równowagę. Możemy poświęcić naszą uwagę innym, w tym dzieciom oraz dostrzec to, czego oni potrzebują. Gdy rodzic włącza dziecku bajkę czy pozwala zagrać w grę, zyskuje czas, który może wykorzystać na odpoczynek lub zadania związane z domem czy pracą. Jak zadbać o to, żeby ten czas był wartościowy również dla dziecka?  

• Ustalmy Domowe Zasady Ekranowe tzn. zbiór reguł dotyczących sposobów korzystania z urządzeń ekranowych, które pomagają zadbać o bezpieczeństwo online, uczą uważności oraz równowagi między aktywnościami online i offline.
• Zwróćmy uwagę, aby elektronika nie stała się nagrodą za dobre zachowanie czy karą za niewłaściwe – to wzmacnia przywiązanie do urządzeń i wzbudza silne emocje. 
• Bądźmy ciekawi tego, jakie odczucia i emocje wywołała bajka czy gra online.  Porozmawiajmy z dzieckiem na te tematy. 
• Zadbajmy o to, żeby urządzenia ekranowe nie stały się automatycznym rozwiązaniem w każdej sytuacji, w której potrzebujemy chwili dla siebie albo czasu na obowiązki. Zachęcajmy dzieci do różnych form aktywności, wymyślajmy dla nich zabawy, w których mogą się wykazać samodzielnością, ale też zapraszajmy je do towarzyszenia nam w wykonywaniu zadań domowych czy odpoczynku.  

SPOSÓB NA NUDĘ  

Nuda w domu, a wcześniej być może w poczekalni u lekarza, w długiej podróży samochodem czy podczas zakupów w supermarkecie to podobny stan. Doświadczanie nudy może być bardzo wymagające zarówno dla dziecka, jak i jego opiekuna. Dzieci źle reagują na rozciągnięte w czasie sytuacje, w których nic się nie dzieje. Taki niski stan pobudzenia może sprawiać, że maluch się bardzo stresuje. Dąży wtedy do tego, żeby jak najszybciej ten nieprzyjemny stan zmienić. Zwykle angażuje się w działania, które nie tylko są odpowiedzą na głód stymulacji, lecz także wychodzą naprzeciw trudnej do pohamowania potrzebie ruchu. Dlatego do takich momentów warto się przygotować, wyposażając się w kolorowanki, książeczki z obrazkami, planszówki itp. Satysfakcjonującym rozwiązaniem bywają też wymyślone zgadywanki, zabawy wyobrażeniowe czy zaangażowanie dziecka w różne obowiązki, które może realizować z dorosłymi, jednocześnie bawiąc się i ucząc.  

WYPEŁNIENIE CZASU WOLNEGO

Do prawidłowego rozwoju dziecko potrzebuje różnorodnych aktywności. Korzystanie z urządzeń ekranowych nie może być jedynym pomysłem na rozrywkę i zabawę. Warto angażować dziecko w zajęcia ruchowe, plastyczne i stwarzać mu okazję do zabawy z rówieśnikami. Wypełnienie czasu dziecku tak, aby był on atrakcyjny, bywa dla rodzica wyzwaniem. Z pomocą może przyjść... internet! Online rodzic znajdzie mnóstwo pomysłów i podpowiedzi odnośnie do tego, jak kreatywnie spędzać z dzieckiem czas offline i jakie zadania zaproponować do samodzielnej zabawy

USPOKAJANIE 

Ze względu na proces nieustającego rozwoju, będący ich udziałem, dzieci częściej niż dorośli doświadczają trudnych chwil – gdy nie sposób pohamować niespożytkowaną energię, czy kiedy przeżywają silne, nieprzyjemne uczucia i same nie mogą się uspokoić. Możemy u nich zaobserwować impulsywne zachowania i intensywność przeżyć. Takie emocje mogą się pojawiać częściej w sytuacji izolacji od świata, rówieśników, zbyt dużej rutyny lub nagłej zmiany dotychczasowego stylu życia. W takich momentach dzieci potrzebują cierpliwej obecności dorosłego i wsparcia w znajdywaniu sposobów na radzenie sobie np. ze złością, żalem czy strachem. Zamiast oglądania filmu online warto towarzyszyć dziecku w tym, co przeżywa. Czasem dziecko doświadcza bezradności, szczególnie gdy dzieje się coś, co sprawia mu przykrość – nie tylko nie wie, jak sobie z tym poradzić, lecz także nie potrafi tego opisać. W takich sytuacjach pomocne mogą być po prostu bycie przy dziecku, rozmowa, a czasami też zabawa, w trakcie której możemy nazwać uczucia i okazać dziecku współczucie.  

ODWRÓCENIE UWAGI LUB POCIESZANIE 

Zdarza się, że rodzice udostępniają dziecku urządzenia ekranowe w reakcji na jego emocje lub po to, aby zmienić jego zachowanie. Przerywanie przeżywania uczuć nie jest dobrym rozwiązaniem, gdyż niewyrażone nie znikną. Jeżeli dziecko nie będzie miało szansy przeżyć ich w bezpieczny sposób, np. z rodzicem czy innym zaufanym dorosłym i nie dowie się od osoby dorosłej, co się z nim dzieje, to problemowe zachowanie może się powtarzać. Jeśli rodzic umożliwia oglądanie bajki czy przeglądanie internetu wtedy, gdy chce je uspokoić lub pocieszyć dziecko, to musi się liczyć z tym, że po odłączeniu od sieci emocje, które odczuwało wcześniej, powrócą. W trosce o dobre samopoczucie małego człowieka warto pozwolić mu na wyrażenie swoich przeżyć i towarzyszyć w momentach, które są dla niego trudne. 

Powodów udostępniania urządzeń ekranowych dzieciom może być znacznie więcej. Bądźmy świadomi swoich strategii, które pozwalają na zaspokojenie naszych potrzeb oraz radzenie sobie z różnymi sytuacjami rodzicielskimi. Świadomy rodzic może skuteczniej dbać o siebie i dziecko.
 

Domowe Zasady Ekranowe

Wychodząc naprzeciw potrzebom rodziny Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę stworzyła zestaw praktycznych wskazówek, które mogą pomóc w tworzeniu zasad korzystania z urządzeń ekranowych w domu. Podobnie do zasad dotyczących innych obszarów wychowania dziecka, jasne i zrozumiałe dla wszystkich Domowe Zasady Ekranowe porządkują sferę korzystania z nowych technologii i budują poczucie bezpieczeństwa u najmłodszych. Mogą być inspiracją do rozmów na temat aktywności online. Rodzic, który interesuje się tym, z jakich aplikacji czy stron korzysta dziecko online ma szansę podjąć odpowiednie działania na rzecz bezpieczeństwa dziecka online.

Wszystkie rekomendacje rozpisane zostały w odniesieniu do wieku dzieci (0-18 lat). Ważne jest, aby wypracowane przez rodziców zasady uwzględniały wiek dziecka, jego potrzeby oraz były polem do wspólnej dyskusji, dlaczego są potrzebne i czemu mają służyć.  

Ustalając zasady warto zwrócić uwagę na to, aby uwzględniały: 

• Rodzinny czas bez ekranów 

W życiu codziennym dobrze jest zadbać o rodzinne strefy bez ekranów, w których urządzenia nie będą utrudniały wzajemnych relacji.  Okazuje się, że korzystanie z urządzeń ekranowych podczas posiłków może osłabiać więzi rodzinne oraz prowadzić do niezdrowych nawyków żywieniowych. Dobrze jest również zrezygnować z ekranów podczas wspólnych spacerów, zabaw i innych aktywności, w których ważne jest bycie razem. Używanie urządzeń mobilnych, kiedy dorosły opiekuje się dzieckiem, gdyż to zmniejsza możliwość i jakość wzajemnego kontaktu. Warto zwrócić uwagę na to, aby urządzenia ekranowe nie działały w tle. W czasie spędzanym wspólnie dobrze jest wyłączyć lub wyciszyć powiadomienia w aplikacjach.  

• Odpoczynek bez ekranów  

Człowiek, aby zachować zdrowie i dobrze się rozwijać, potrzebuje odpowiedniej ilości i jakości odpoczynku. Pamiętajmy, że maluchy, do 2. roku życia, potrzebują około 11−17 godzin snu na dobę (wliczając drzemki), dzieci w wieku 2−5 lat – około 10−14 godzin, a te w wieku wczesnoszkolnym od 9 do 12 godzin. Natomiast nastolatki, aby odpowiednio zregenerować siły, potrzebują minimalnie 8−10 godzin snu.  Warto ustalić, że co najmniej godzinę przed snem nie korzystamy z urządzeń ekranowych – przede wszystkim smartfonów i tabletów. Rezygnujemy z wykorzystywania ich w funkcji budzika.  

• Limitowany czas przed ekranem   

Korzystanie z urządzeń ekranowych wpływa na inne aktywności, w tym na realizację obowiązków dnia codziennego. Dlatego ważne jest określenie ram czasowych używania ich przez członków rodziny. Dzieci do drugiego roku życia nie powinny korzystać z ekranów. Starsze (2-6) nie dłużej niż godzinę dziennie. Dzieci w wieku szkolnym do dwóch godzin dziennie. W przypadku młodszych dzieci warto wyznaczyć dni np. weekendy albo wybrany dzień w tygodniu bez ekranów.   

• Balans aktywności online i offline  

Do prawidłowego rozwoju dziecko potrzebuje zróżnicowanych aktywności, które wpływają na rozwój wielu ważnych umiejętności. Warto dążyć do tego, aby między czasem spędzonym online i offline została zachowana równowaga.   Planując czas dziecku zachęca się do zarezerwowania go na aktywność fizyczną (dzieci do 2 r.ż. około 3 godz., dzieci starsze minimum 1 godz. dziennie). Ponadto istotna jest różnorodność działań wspierających rozwój oraz relacje, takich jak udział w zajęciach pozaszkolnych, umożliwiających rozwijanie zainteresowań, zabawa na świeżym powietrzu, spotkania z rówieśnikami.  

• Tylko bezpieczne i pozytywne treści  

Rodzice mają możliwość zadbania o to, aby dzieci miały kontakt z treściami pozytywnymi, odpowiednimi dla ich wieku. Warto ustalić, z jakich aplikacji, stron czy gier dziecko może korzystać. W przypadku dzieci w wieku 2-12 lat zaleca się towarzyszenie dziecku podczas używania ekranów. Rodzice mogą skorzystać z oprogramowania filtrującego szkodliwe treści. Pamiętajmy jednak, że w temacie bezpieczeństwa online najważniejsza jest edukacja. 

• Aktywności bez ekranów  

W Domowych Zasadach Ekranowych warto uwzględnić również aktywności, w czasie których korzystanie z ekranów może nie być bezpieczne, znacznie obniża ich jakość lub przyczynia się do kształtowania niekorzystnych nawyków. Dobrze jest zacząć dzień bez telefonu i nie przebywać cały czas przy urządzeniach ekranowych. Wspólnie z dziećmi można ustalić miejsca, gdzie wszyscy domownicy ładują telefon (ważne, aby nie była to sypialnia). Dla bezpieczeństwa najmłodszych ważne jest, aby nie korzystali z urządzeń ekranowych idąc do szkoły.  Podczas odrabiania lekcji korzystamy z urządzeń ekranowych tylko wtedy, gdy jest to niezbędne do rozwiązania zadań domowych. Dobrze jest nie korzystać z urządzeń ekranowych w czasie spotkań z przyjaciółmi i znajomymi. To czas na rozmowę i inne formy bycia razem.
 

Zasady w czasie pandemii

Kwarantanna, która aktualnie wszystkich obowiązuje jest czasem wyjątkowym, który ma wpływ na funkcjonowanie wszystkich członków rodziny. To duża zmiana nawyków i stylu życia, która może być szczególnie odczuwalna przez dzieci. Na pozór są one w dobrej sytuacji, przebywając w domach z rodzeństwem i z rodzicami. Być może wyrażają radość z tego, że nie muszą chodzić do szkoły czy przedszkola. Jednak kwarantanna wiąże się z wieloma ograniczeniami, które mogą być dotkliwe dla najmłodszych. Izolacja od grupy rówieśniczej, innych członków rodziny, brak zajęć dodatkowych oraz możliwości spędzania czasu wolnego na powietrzu mogą powodować wiele napięcia i trudnych emocji. Z drugiej strony duża ilość czasu w domu wymaga zagospodarowania. Online można znaleźć zarówno treści edukacyjne jak i służące rozrywce oraz kreatywnemu spędzaniu wolnego czasu.

Jeśli w domu ustanowione są limity czasu na ekrany, w okresie kwarantanny można rozważyć warunkowe wydłużenie czasu korzystania z tych urządzeń. Warto pamiętać o zachowaniu rodzinnego czasu wolnego od ekranów, równowagi pomiędzy czasem spędzanym online i offline oraz zadbaniu o jakość tego czasu. Dobrym rozwiązaniem wydaje się być zaproponowanie odsłuchu słuchowisk, audiobooków czy wykorzystanie urządzeń ekranowych do działań kreatywnych np. przygotowania wystawy zdjęć dla babci. W czasie pandemii urządzenia ekranowe mogą umożliwiać dzieciom podtrzymywanie kontaktów online z bliskimi oraz przyjaciółmi. Różnorodność aplikacji posiadających w swoim zakresie rozmowy audio-video ułatwia taką formę komunikacji i może złagodzić skutki izolacji, której doświadcza dziecko. Badania potwierdzają, że urządzenia ekranowe używane do kontaktu z ważnymi osobami wspierają rozwój relacji, dlatego nie ma przeciwskazań do przeprowadzania rozmów czy wideo-czatów z rodziną, krewnymi czy przyjaciółmi. Warto pamiętać, że aktywność online małego dziecka wymaga obecności rodzica, który będzie czuwał nad tym, co dzieje się na ekranie, także w trakcie video-czatów.  W tym czasie szczególnie warto zadbać o to, aby dziecko miało dostęp do treści, które są dostosowane do jego wieku i mają wartość edukacyjną. Ewentualne zmiany w Domowych Zasadach Ekranowych warto ustalić wspólnie z dziećmi, tłumacząc im czemu one służą i ustalając czas, do którego będą obowiązywały.

 

Artykuł powstał w ramach kampanii Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę pn. “Domowe zasady ekranowe”. Jej celem jest uświadomienie rodzicom problemu nadużywania urządzeń ekranowych przez nich samych oraz dzieci i młodzież. Kampania zwraca uwagę na negatywny wpływ nadmiaru ekranów na relacje rodzinne oraz zdrowie – rozwój mózgu u najmłodszych, wzrok, czy jakość snu.

Platformę kampanii stanowi strona internetowa rodzice.fdds.pl, na której znajduje się szereg eksperckich artykułów dotyczących m.in.: rozpoznawania syndromów uzależnienia od sieci, wpływu nadużywania ekranów na rozwój mózgu dziecka, sposobów zapobiegania uzależnianiu i budowania relacji z dzieckiem.

Ważnym elementem kampanii są też podcasty dostępne są na platformach: Anchor, SoundCloud, Spotify oraz YouTube.